Een kijkje in de keuken bij endocrinologie

Jelmer van Zanden, klinisch chemicus, is opgeleid in Utrecht, Wageningen en Leeuwarden en heeft zich binnen de klinische chemie gespecialiseerd tot endocrinoloog. Binnen Certe is hij samen met medisch manager Albert Wolthuis verantwoordelijk voor dit vakgebied.

Jelmer legt graag uit waar het in zijn vakgebied om draait: ‘In de endocrinologie houden we ons bezig met de rol die hormonen spelen bij gezondheid en ziekte. Hormonen zijn regulerende signaalmoleculen die in de bloedbaan circuleren. Ze geven sturing aan alle processen in ons lichaam en worden gereguleerd door onze speciale gebieden in de hersenen. De hypofyse is één van die klieren die voortdurend in de gaten houdt of je hormonen in balans zijn. Als je bijvoorbeeld meer schildklierhormoon nodig hebt dan produceert de hypofyse TSH, een stofje dat je schildklier stimuleert om meer hormonen aan te maken. Als ik het plat sla kun je zeggen dat wij onze hormonen zijn. Ze hebben invloed op ons hele zijn, lichamelijk en geestelijk. Als de hormonale balans is verstoord kan dat zeer ernstige en zelfs levensbedreigende gevolgen hebben.’

"Eigenlijk zijn wij onze hormonen."

Zorgelijke toename van diabetespatiënten

Een veelvoorkomende hormonale disbalans treedt op bij diabetespatiënten: de grootste groep patiënten waarvoor Certe de diagnostiek verzorgt. Jelmer: ‘Maar liefst 1,3 miljoen mensen in Nederland lijden aan diabetes en het is zorgelijk dat die groep hard groeit. Diabetes komt voor in verschillende vormen. Sommige patiënten krijgen het al jong, omdat ze zelf het insulinehormoon niet meer kunnen aanmaken en daardoor levenslang insuline nodig hebben. De meeste patiënten echter, worden langzaamaan ongevoelig voor insuline als gevolg van hun leefstijl. Een combinatie van overgewicht, gebrek aan beweging en het continu eten van bewerkt, hoogcalorisch voedsel speelt hierbij een complexe, maar grote rol. Wij spelen een rol in de diagnostiek en zorgen er samen met de internisten, huisartsen, diëtisten en diabetesverpleegkundigen voor dat diabetespatiënten goed worden begeleid met de juiste adviezen en behandeling.’

Groeispurt

Jelmer is ook betrokken bij onderzoek naar de groei van kinderen. Dat gebeurt bij de kinderafdeling van het Martini Ziekenhuis. ‘Als ouders zich zorgen maken omdat hun kind minder hard groeit dan leeftijdsgenoten, kunnen we uitzoeken of een hormonale oorzaak te vinden is. We geven het kind via een infuus een aantal malen een specifiek medicijn zoals clonidine als stressprikkel en dan nemen we om het kwartier bloed af, om te zien of de hypofyse reageert door afgifte van groeihormoon. Als we binnen twee uur een flinke piek zien, weten we dat de hypofyse het groeihormoon wel kan uitscheiden, maar dat het kind blijkbaar hormonaal nog niet toe is aan een groeispurt. Het is wel van belang om zo’n test te doen als een kind nog jong is. Tijdens de puberteit stopt de groei op een gegeven moment en dan kun je geen behandeling meer inzetten om de groei te bevorderen.’

Spin in het web

Certe speelt een grote rol bij de diagnostiek en begeleiding van patiënten met een hormonale aandoening. Jelmer: ‘Aan de ene kant begeleiden we chronische patiënten, zoals diabetespatiënten, en geven we scholing en adviezen aan de eerste lijn. Juist omdat wij de gespecialiseerde kennis in huis hebben kunnen wij iets toevoegen. Aan de andere kant doen we onderzoek naar hormonale aandoeningen of ziektebeelden die artsen zelden tegenkomen. Bijvoorbeeld bij patiënten met bijzondere tumoren, zogeheten neuro-endocrine tumoren, die wij in nauwe samenwerking met het UMCG diagnosticeren. We zijn een soort spin in het web waardoor we een brug kunnen slaan tussen de verschillende lijnen en specialismen.’

Niet alleen standaardwerk

Hormonen aantonen in het bloed is lang niet altijd standaardwerk, vervolgt Jelmer. ‘Je hebt hormonen die we in ons laboratorium goed kunnen meten, omdat ze in relatief hoge concentraties voorkomen. Maar je hebt ook hormonen die je alleen kunt meten met zeer gevoelige, kostbare apparatuur, omdat de concentratie juist erg laag is of omdat ze sprekend op andere hormonen lijken, waardoor ze lastig te identificeren zijn. Wat ons helpt is dat de meetapparatuur steeds geavanceerder wordt waardoor we nauwkeuriger kunnen meten, bijvoorbeeld met de LC-MS. Ook kunnen we met behulp van genetisch onderzoek meer varianten onderscheiden van bepaalde ziektebeelden. Daardoor kunnen we bij deze zeer complexe ziektebeelden meer maatwerk leveren en kunnen artsen hun patiënten gerichter behandelen.’

Preventie en maatwerk nodig

Jelmer zou graag zien dat preventie en maatwerk een grotere rol gaan spelen in de zorg dan nu het geval is. ‘Meer focus op een gezonde leefstijl kan voorkomen dat steeds meer mensen diabetes krijgen met alle consequenties, zorgbehoefte en kosten van dien. Te veel mensen hebben hun leven lang medicatie nodig en ervaren veel last van bijwerkingen en complicaties. Als je in een veel eerder stadium maatwerk kunt bieden door vroegtijdig screenend onderzoek te doen en meer aandacht te besteden aan bijvoorbeeld leefstijl, raken de hormonen minder snel uit balans en dat voorkomt toekomstige ziektelast. Eigenlijk is het zo eenvoudig: liever nu duizend euro uitgeven aan preventie dan later een veelvoud aan genezing en behandeling. Als endocrinoloog lever ik daar graag mijn bijdrage aan.’