Optimale dosering van medicijnen met behulp van farmacogenetica
Niet iedereen reageert hetzelfde op een bepaalde dosering van een medicijn. Geen individu is gelijk en elk mens heeft een unieke genensamenstelling. In de farmacogenetica wordt via DNA-analyse gekeken naar bepaalde genen en enzymen die de verwerking en omzetting van medicijnen door iemands lichaam beïnvloeden. Vanuit deze diagnostiek kan men per individu de meest optimale dosering van een medicijn bepalen. Heel nuttig, want even kort door de bocht gesteld: overdosering kan leiden tot bijwerkingen en onderdosering tot onvolledige bestrijding van de kwaal. Bij Certe wordt deze analyse uitgevoerd door het Team KCDNA op de afdeling Moleculair aan de Van Swietenlaan. Klinisch chemicus van Certe Jelmer van Zanden en apotheker Willem Groenendijk (Service Apotheek in Zuidbroek) vertellen over dit aspect van personalized medicine – medicijngebruik op maat.
‘In de psychiatrie wordt al langere tijd gebruik gemaakt van farmacogenetica,’ vertelt Jelmer. ‘Het inregelen van een patiënt, als het gaat om antidepressiva of antipsychotica, is heel delicaat en belangrijk. Maar ook de oncologie maakt er al gebruik van, bijvoorbeeld bij chemokuren.’
‘Ik pleit ervoor dat we ook bij andere medicatie zoals bepaalde pijnstillers, bloedverdunners en bloeddrukverlagers bijvoorbeeld, meer gebruik gaan maken van farmacogenetica,’ vult Willem aan. ‘Het zijn medicijnen die aan heel veel mensen worden voorgeschreven en waar ook de optimale dosering veel effectiviteit kan opleveren en bijwerkingen kan voorkomen.’
Rol van apothekers
‘De apothekers zijn bij uitstek de specialisten als het om medicatie gaat,’ stelt Jelmer. ‘Ik zie voor hen dan ook een belangrijke functie weggelegd in de verdere toepassing van farmacogenetica.’ Willem beaamt dat. ‘Wij kunnen huisartsen natuurlijk goed adviseren. Een hechte samenwerking en het delen van gegevens is dan natuurlijk wel belangrijk. Het zou ideaal zijn als patiënten een farmacogenetisch paspoort zouden hebben dat inzichtelijk is voor alle partijen in de zorg. Nu missen we bijvoorbeeld vaak nog de gegevens uit de 2e lijn’. Jelmer kijkt nog verder vooruit: ‘Als zo’n paspoort te vinden zou zijn in een landelijk elektronisch patiëntendossier (EPD), dan maken we helemaal grote stappen.’
Landelijke studie
Zowel Jelmer als Willem nemen vanuit hun eigen expertise deel aan een proefproject in samenwerking met het Erasmus MC in Rotterdam en Service Apotheek. Specialisten, labs, apothekers en huisartsen werken daar samen om op basis van DNA-diagnostiek te komen tot een effectievere therapie door de juiste dosering van medicijnen te bepalen of te kiezen voor een alternatief medicijn dat beter past bij het farmacogenetisch profiel van patiënten. ‘Het is een belangrijke eerste stap om farmacogenetica breder en vaker in te zetten bij het voorschrijven van medicatie,’ aldus Jelmer. ‘De eerste resultaten worden binnenkort gepresenteerd,’ zegt Willem. ‘Dit soort projecten geven aan hoe belangrijk het is om meer samen te werken en meer data te delen in de zorg. We hebben al een succesvolle samenwerking tussen apothekers en huisartsen als het gaat om de nierfunctie van patiënten. Ook die kan van grote invloed zijn op de dosering en dus ook op de werking van medicatie. Op dat gebied wordt in ons werkgebied nu al veel data gedeeld tussen huisartsen, ziekenhuis, labs en apothekers.’
Toekomst
Een brede inzet van farmacogenetica bij de bepaling van medicatiedosering staat dus nog pas aan het begin. ‘Het is natuurlijk ingewikkelde materie, de kosten zijn nog vrij hoog en ook ethisch zitten er nog wat gevoeligheden,’ vat Jelmer samen. ‘Op niveau van de uitvoering zijn de data nu nog teveel verdeeld over labs, specialisten, huisartsen en apothekers,’ aldus Willem. ‘Elke branche heeft z’n eigen informatiesystemen, die nog niet goed gekoppeld zijn. Dat moet beter en dat kan ook; dat hebben we bij het project rond de nierfuncties al gezien. Daarnaast zou het handig zijn als we straks digitale aanvragen voor een DNA-afname kunnen doen en ook de testresultaten weer digitaal ontvangen. Certe is bezig om te kijken hoe ze de uitslagen met zowel huisarts als apotheker kunnen delen.’
Hoewel er dus nog wat haken en ogen aanzitten, is farmacogenetica als belangrijk onderdeel van personlized medicine de toekomst,’ besluit Jelmer. ‘Ik merk veel enthousiasme bij alle partijen in de eerste- en tweedelijnszorg en dat is de basis voor succesvolle toepassing. Want hierdoor zijn alle partijen bereid om veel energie te steken in het verbeteren van data-uitwisseling en het oplossen van de huidige knelpunten.’
Meer informatie over farmacogenetica?
Bekijk de informatie op deze website, hier vindt u tevens contactpersonen binnen de verschillende ziekenhuizen,
Of neem contact op met:
Jelmer van Zanden | Klinisch chemicus