De aanwezigheid en het verloop van een bepaalde vorm van acute leukemie

Haar onderzoek betrof acute myeloïde leukemie: een vorm van leukemie die zich snel ontwikkelt. Roos: ‘Het lastige van leukemie is dat er veel verschillende varianten van bestaan en dat de kanker niet is geconcentreerd op één plek in het lichaam, zoals een tumor. Leukemie ontwikkelt zich in het beenmerg, van daaruit verspreidt het zich ook naar het bloed. Bij leukemie zie je dat cellen in het beenmerg zich niet ontwikkelen tot functionerende cellen, maar zich wel vermenigvuldigen. Ze blijven hangen in een soort tussenfase en verstoren daardoor de aanmaak van nieuwe cellen. En daar worden mensen zo ziek van.’

Oplichtende eiwitten

Om de diagnose te kunnen stellen dat een patiënt een bepaalde vorm van leukemie heeft, kan flowcytometrie worden ingezet als onderzoekstechniek. Roos: ‘Van sommige eiwitten is bekend dat ze erop wijzen dat een patiënt leukemie heeft, maar dan weet je nog niet altijd om welke vorm het gaat. Om de juiste diagnose te kunnen stellen gebruiken we onder andere flowcytometrie. Je onderzoekt dan welke specifieke eiwitten op het oppervlak van cellen in het beenmerg of bloed van een patiënt voorkomen. Met behulp van een fluorescent label kun je ervoor zorgen dat alleen deze eiwitten oplichten. Als dat gebeurt, wijst dat erop dat een patiënt mogelijk een vorm van leukemie heeft en kan er verder onderzoek plaatsvinden.’

Alarmbellen

Roos: ‘Leukemiepatiënten gaan vaak eerst naar de huisarts, omdat ze zich al lange tijd moe en grieperig voelen. Dan vraagt de huisarts een bloedonderzoek aan en komt het bloed bij ons binnen. Als uit de eerste testen blijkt dat er iets mis is met de bloedcellen, volgt verder onderzoek. Dan kijken we heel specifiek naar de cellen om te bepalen of het gaat om een ontsteking of leukemie. Als we dat laatste vermoeden, gaan de alarmbellen af en vaak moet er dan een beenmergpunctie worden uitgevoerd. Je kunt namelijk in het beenmerg veel beter zien wat er aan de hand is. Met behulp van flowcytometrie kunnen we daarna uitzoeken of bepaalde eiwitten verhoogd zijn.’

Voorspellende waarde

Als een patiënt inderdaad een vorm van leukemie heeft, kan aan de hand van de aanwezige eiwitten worden voorspeld hoe ernstig de ziekte is. Roos: ‘Sommige eiwitten zeggen iets over de overlevingskansen van de patiënt, bijvoorbeeld.’ Tijdens haar eigen onderzoek naar acute myeloïde leukemie ontdekte ze dat bepaalde eiwitten kunnen voorspellen of de ziekte later terug kan komen. ‘Het is mogelijk dat de eerste behandelronde aanslaat, maar er ongemerkt toch nog een klein aantal aangetaste cellen achterblijft. Deze kunnen zich later weer vermenigvuldigen, waardoor de patiënt opnieuw ziek wordt. Uit mijn onderzoek blijkt dat bepaalde eiwitten de terugkeer van de ziekte in sommige patiënten kunnen voorspellen. Als je dat weet, kun je de behandeling aanpassen waardoor de ziekte hopelijk niet terugkomt.’

Snel en flexibel

Het grote voordeel van flowcytometrie is dat het een snelle en flexibele techniek is. ‘Als je dit apparaat in je lab hebt staan, kun je heel snel meten welke eiwitten verhoogd aanwezig zijn. Aan de andere kant is de gevoeligheid minder groot dan met sequencing op DNA-niveau. Maar die techniek is weer veel duurder dan flowcytometrie. Voor de diagnose maken we dus gebruik van een combinatie van meerdere technieken.’

Personaliseren

Op dit moment wordt er gewerkt met een gestandaardiseerde procedure met een vast aantal eiwitten. Roos: ‘Je zou extra eiwitten kunnen onderzoeken, maar dat hangt af van de toestand van de patiënt. De afweging is steeds hoeveel eiwitten je nodig hebt om de juiste diagnose te kunnen stellen zonder dat je er een overmaat aan geld insteekt, terwijl dit niet leidt tot extra informatie voor de patiënt. Idealiter begin je het onderzoek 'breed' door bijvoorbeeld 30 eiwitten te onderzoeken. Daarna kun je met deze techniek gericht kijken naar cellen van de individuele patiënt. Als dan 5 van de 30 eiwitten verhoogd aanwezig zijn, volg je die eiwitten over de tijd naast de eiwitten van de standaardprocedure. Op die manier wordt de diagnostiek meer gepersonaliseerd.’

Lees hier het proefschrift: Immunophenotyping of Acute Myeloid Leukemia — the University of Groningen research portal (rug.nl)